14. Het kadaster in Hapert - 3. Opvallende inwoners
Verreweg de meeste inwoners van Hapert waren natuurlijk boeren. In het kadasterregister 'landbouwer' genoemd of het beroep is niet ingevuld als de man is overleden en de weduwe of een of meer kinderen de erfgenamen zijn. Of die dan het land zelf bewerken, verpachten of het door dagloners laten bewerken, wordt niet vermeld. Op de lijst van Dalem komen door dit systeem verrassend weinig landbouwers voor: er zijn waarschijnlijk toevallig erg veel weduwen.
Boeren en anderen
Op lijst van eigenaren komt behalve de burgemeester en de secretaris van de gemeente, een paar keer de term assessor voor. Waarschijnlijk zijn dit gemachtigden die taken van de burgemeester kunnen overnemen, soms tekenen ze bijvoorbeeld akten van de burgerlijke stand. Ik denk dat ze geen ambtenaren waren in dienst van de gemeente, maar een functie vergelijkbaar met de wethouder hadden. Er worden twee assessoren genoemd in de registers Hendrik Luijten, die vooral bezittingen heeft in Dalem, en Jan Beer (of Jan de Beer) die in Hoogeloon woont maar in Hapert dorp veel grond bezit. Antonie Luijten, een zoon van Hendrik Luijten, is in 1858 burgemeester van Hoogeloon c.a. en blijft dit tot zijn overlijden in 1878. Antonie had 'maar' acht kinderen, maar die hebben voor zeer veel afstammelingen gezorgd in Hapert en omgeving! Over de achtergrond van de andere assessor heb ik nog weinig kunnen vinden.
Duidelijker zijn de beroepen: de timmerman Adriaan van der Heyden, de molenaar Abraham van den Born, de kuiper Johannes Andreas Michiels (bij de Burgerlijke Stand 'Johannes Andreas Michael' genoemd) en de olieslager Cornelis Timmermans (die in Hoogeloon woont) en twee of drie linnenwevers. De ene linnenwever Gerardus van Doorn woont in het dorp, maar die wordt meestal landbouwer genoemd. In Dalem zijn er twee: Mathijs van Doorn en Jan Lathouwers. Er wordt in mijn selectie maar één onderwijzer genoemd, Jan Redert, en die woont in Vessem en werkt waarschijnlijk niet of niet meer in Hapert. Misschien woonde de Hapertse onderwijzer in Hoogeloon, want Hapert had wel een school, maar het kan natuurlijk ook zijn dat hij geen onroerend goed had.
De burgemeester van Hoogeloon en/of Bladel
Aan de huidige Oude Provinciale weg ligt in 1830 een perceel met een huis en twee grachten. In het register van het kadaster staat dat Jan Francis Cornelis Meijer de eigenaar is, wonend in Hapert en van beroep burgemeester. Dat huis met de twee grachten heeft waarschijnlijk een lange historie, want die grachten zijn typisch voor de kloosterlingen van Postel en Tongerlo. Beide klooster waren van de Norbertijnen (Witheren, naar hun habijt) en die hadden strikte regels voor een flink aantal vastendagen en op die dagen mochten ze geen vlees eten maar wel vis. De kloosters hadden dus veel visvijvers met karper: het klooster van Postel onder andere in de huidige Cartierheide. En op plaatsen waar regelmatig kloosterlingen verbleven werden vijvers aangelegd om de gevangen karpers vers te houden!
De pastoor van Hoogeloon én van Hapert was één pater van Tongerlo en de pastorie stond in Hoogeloon. Maar tot 1648 bezat Postel verschillende boerderijen in Hapert, Tongerlo had oorspronkelijk vooral bezittingen in Hoogeloon. En dus zetelde de vertegenwoordiger van Postel in Hapert en waarschijnlijk op deze locatie aan de huidige Oude Provinciale Weg.
De Abdij van Postel in de 19e eeuw. In de de Franse tijd werden alle kloosters opgeheven en alle goederen in beslag genomen. Dat gebeurde ook met Postel, maar in 1847 kregen de monniken door een schenking de abdijgebouwen en een flink stuk heide weer in bezit. (Wikipedia)
Burgemeester Jan Francis Cornelis Meijer is geboren in 1792 in Hoogeloon. Zijn vader Abraham Jacob Meijer was geboren in Leerdam en getrouwd met Cornelia Peternella Nouhuis en na haar overlijden met Allegonda Abraham van den Born. Alle waren ze Nederduits Gereformeerd, zoals het toen heette. Jan F. C. Meijer trouwde in 1821 met Anna Maria Elisabeth van de Water uit Bladel en is toen waarschijnlijk in Bladel gaan wonen want daar zijn al hun kinderen geboren; de laatste in 1836. In de huwelijksakte wordt vermeld dat hij schout (= burgemeester) en notaris is, wonend te Hoogeloon. Maar in 1826 woont hij in ieder geval in Bladel volgens het bevolkingsregister. En dat klopt niet met het kadasterregister Sectie C van Hoogeloon want dat meldt dat Jan F.C. Meijer in Hapert woont in 1832. Waarschijnlijk is dat een foutje, want hetzelfde register meldt in Sectie B dat burgemeester Jan F.C. Meijer op de Pan een huis bezit en in Bladel woont. In het bevolkingsregister van Hoogeloon kan ik hem niet vinden wel in dat van Bladel.
Maar nu het probleem: hij was zeker burgemeester van Hoogeloon c.a., maar ook van Bladel en Netersel? Wikipedia meldt in de lijst van burgemeesters van Bladel en Netersel resp. Hoogeloon c.a. dat Jan F.C. Meijer in Bladel burgemeester was 1822 tot 1852 en in Hoogeloon van 18?? tot 1844?.
In Hoogeloon en Bladel heb ik een aantal doop, trouw en overlijdensakten nagelopen om te kijken wie die akten tekende. In Hoogeloon was Jan Swalen burgemeester vanaf 1814 of eerder en tot zijn overlijden op 22-10-1819. Hij wordt dan tijdelijk vervangen door P. Cornelis en vanaf uiterlijk 28-8-1820 definitief door Jan F.C. Meijer. Meijer blijft burgemeester in Hoogeloon tot eind 1843 of begin 1844. Zijn opvolger is J. Beex, mogelijk tijdelijk.
In Bladel was Stanislas (Stas) Lefebvre (landbouwer en logementhouder te Netersel) burgemeester vanaf 1813 of eerder en tot zijn overlijden op 6-12-1822. Hij wordt tijdelijk vervangen door J. Fabri en vanaf uiterlijk 2-8-1823 definitief door Jan F.C. Meijer. Het lijkt er op dat Rooyackers vanaf 1850/1851 tijdelijk overneemt. Vanaf 1852 is J. Snieders burgemeester in Bladel.
Het schijnt dat rond 1850 bij wet bepaald werd dat het ambt van burgemeester niet gecombineerd mocht worden met dat van notaris. Jan F.C. Meijer moest dus kiezen en koos voor notaris. In 1856 en in 1885 (overlijden te Bladel, 93 jaar!) wordt Jan F.C. Meijer vermeld als notaris en is hij dus inderdaad geen burgemeester meer.
.jpg)
Het marktplein van Bladel met de kiosk, eind 19e eeuw. Aan het begin van die eeuw woonde burgemeester Meijer hier en later was er ook het raadhuis. (Pladella Villa - Zie Opmerking 3)
Renteniers, beleggers en particulieren
De molenaar is zoals gezegd Abraham van den Born, de eigenaar van de watermolen op de Beerze. Zijn vader Abraham Petrus van den Born was schepen van Hoogeloon rond 1770. Ze zijn familie van Allegonda Abraham van den Born, de tweede vrouw van burgemeester Jan F.C. Meijer. Abraham van den Born was niet alleen eigenaar van de watermolen op de Beerze maar had een groot aantal percelen in het dorp. Hij wordt in het register soms ook landbouwer genoemd maar meestal molenaar.
De Hapertse watermolen is een zgn. wintermolen en dat betekent dat de molen in de zomer geen water mocht stuwen en dus niet kon malen: de Beerze had in de zomer te weinig water voor 3 molens: de Bladelse, Hapertse en de Casterense molen. Waarschijnlijk was hij niet degene die de watermolen bediende, want hij had een huis bij het pleintje met grote bijgebouwen. Mogelijk stonden daar rosmolens, dat zijn relatief kleine molens die door paarden worden aangedreven. Rosmolens mochten voor de Franse tijd geen graan malen, want de watermolens en windmolens waren zgn. dwangmolens. De boeren waren verplicht op aangewezen molen te laten malen, omdat daar ook de belasting werd geheven. Boekweit malen tot grutten mocht wel op de rosmolen omdat dit meestal niet goed ging op de grote molens. In ieder geval de Hapertse watermolen brandde af op 18-2-1857 (of 1859) en werd niet herbouwd.
Abraham van den Born was duidelijk een van de welgestelden van Hapert en ik denk dat hij het grootste deel van zijn gronden verpachte. Hij had 11 kinderen, maar de meeste zijn niet getrouwd en vrij jong gestorven. Rond 1840 woonden er vijf samen in één huis in Bladel.
De term rentenier komt maar één keer voor, bij Johanna Fabrie uit Bladel, maar die wordt verder 'particulier' genoemd. Net als Johanna van Lippen in Hapert en Cornelis F.G. Raaums uit Hoogeloon. Ze hebben allemaal onroerend goed in Hapert en dat is waarschijnlijk verpacht en zij leven van de opbrengst als 'ambteloos burger' zoals Van Dale 'particulier' omschrijft. Opvallend is dat in Dalem geen 'particulieren' zijn. Mogelijk omdat dit duidelijk het 'jachtterrein' was van assessor Hendrik Luijten.
Opmerkingen
- Opmerking 1: Er staan twee eerdere artikelen over de wegenpatronen in Hapert in de loop der eeuwen op deze site. Deze artikelen zijn vooral op basis van de militaire kaarten en die zijn weer grotendeels op de kadasterkaarten gebaseerd. Ze staan hier:
- Over de wegen rond Hapert vanaf de Middeleeuwen: 09. De weg zoeken in Hapert - deel 1
- Over de lokale wegen in Hapert vanaf ca. 1800: 10. De weg zoeken in Hapert - deel 2
- Opmerking 2: De eerste kadasterkaarten en de bij behoorde omschrijving staan online. Het is even zoeken, maar de informatie is dan ook zeer gedetailleerd en waarschijnlijk zeer betrouwbaar: Kadasterkaarten. Hapert dorp is sectie C van de Gemeente Hoogeloon, Hapert en Casteren en Dalem en Herberg de Pan is sectie B. Zie ook ref 57.
- Opmerking 3: Heemkunde Kring Pladella Villa is een vereniging, waarvan de leden geïnteresseerd zijn in de geschiedenis van Bladel en haar kerkdorpen: Hoogeloon, Hapert, Casteren, Netersel en uiteraard Bladel. Zie ook ref 58.
Informatie uit het kadaster van 1832
- 12. Het kadaster in Hapert - 1. Invoering rond 1830
- 13. Het kadaster in Hapert - 2. Nieuwe verhoudingen na 1800
- 14. Het kadaster in Hapert - 3. Opvallende inwoners
- 15. Het kadaster in Hapert - 4. Het oude en het nieuwe wegenpatroon
Een overzicht van alle artikelen op deze site vindt U onder de tab "Artikelen" of klik "Hier"